7 zasad projektowania uniwersalnego ma na celu zdefiniowanie projektowania uniwersalnego jako „projektowania produktów i środowiska w taki sposób, żeby były użyteczne dla wszystkich ludzi, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalnego projektowania”.
W ciągu ostatnich 35 lat definicja i koncepcje niepełnosprawności uległy radykalnej zmianie. System klasyfikacyjny Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zmienił się. Model medyczny postrzegał niepełnosprawność jako cechę osoby, która ją definiowała. Współcześnie zaczęła być ona dostrzegana również w modelu społecznym, który zwraca uwagę, że niepełnosprawność to wynik interakcji między użytkownikami i przestrzenią.
W 1997 roku Ronald Mace wraz z grupą architektów, inżynierów i projektantów opracował siedem zasad projektowania uniwersalnego.
Zasady te zostały określone i spisane przez zespół w składzie: Bettye Rose Connell, Mike Jones, Ron Mace, Jim Mueller, Abir Mulllick, Elaine Ostroff, Jon Sanford, Ed Steinfeld, Molly Story i Gregg Vanderheiden.
Celem zasad projektowania uniwersalnego jest „Projektowanie produktów i środowisk w taki sposób, aby mogły być wykorzystywane przez wszystkich ludzi, w największym możliwym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub projektowania specjalistycznego”.
Zasady te mogą być również stosowane do oceny istniejących projektów, kierowania procesem projektowania oraz edukowania zarówno projektantów, jak i konsumentów na temat przestrzeni i obiektów publicznych.
W roku 2009 dodana została 8 zasada wprowadzona przez Konrada Kaletsha o percepcji równości. Jest ona uzupełnieniem dla wprowadzonych wcześniej zasad.
Projektowanie uniwersalne nie zajmuje się jednak tylko dostępem dla osób z niepełnosprawnościami i nie należy go tak tłumaczyć, projektowanie uniwersalne to podejście, które ma na celu stworzenie rozwiązania dostępnego dla wszystkich użytkowników.
Zasady projektowania uniwersalnego
W dużym skrócie projektowanie uniwersalne to podstawowy termin dostępności. Jest to filozofia projektowania produktów i otoczenia, w taki sposób by mogły być one użyte przez wszystkich ludzi, w możliwie szerokim zakresie, bez potrzeby adaptacji lub stosowania specjalistycznych rozwiązań.
Zasada 1 - Equitable Use – projekt jest użyteczny i atrakcyjny dla ludzi o różnych umiejętnościach (możliwościach)
Koncepcja projektowania uniwersalnego oparta jest w głównej mierze na zasadzie równości, przy czym równość ta nie jest pojmowana jedynie przez pryzmat projektowania dla osób ze szczególnymi potrzebami. By zapewniać więc rozwiązania które będą zgodne z zasadami projektowania uniwersalnego, należy przewidywać, że projektowana przestrzeń lub obiekty, będą odpowiadać potrzebom wszystkich użytkowników i nie będą wymagały specjalnych, dodatkowych rozwiązań.
Pierwsza zasada projektowania uniwersalnego mówi właśnie o sprawiedliwym wykorzystaniu poprzez:
Zapewnienie takich samych sposobów użytkowania dla wszystkich użytkowników; identyczne, gdy tylko jest to możliwe; równoważne, gdy nie jest to możliwe.
Unikanie segregowania lub stygmatyzowania użytkowników.
Przepisy dotyczące prywatności, bezpieczeństwa i ochrony powinny być jednakowo dostępne dla wszystkich użytkowników.
Zadbanie o to, aby projekt był atrakcyjny dla wszystkich użytkowników.
Zasada 2 - Flexibility in use – projekt uwzględnia szeroki zakres indywidualnych preferencji i umiejętności odbiorców.
Zasada ta wymusza na projektantach uwzględnienie różnych możliwości fizycznych (na przykład osoby lewo i praworęczne) oraz nie zakładanie, że zadanie zostanie wykonane tak jak myśli projektant.
Wdrażając tą zasadę konieczne jest zastanowienie się nad tym, w jaki sposób odbiorcy z różnymi możliwościami i preferencjami będą korzystać z usług, obiektów, czy przestrzeni. Należy zwrócić uwagę na:
Zapewnienie możliwości wyboru sposobu użycia.
Umożliwienie dostępu i korzystania osobom prawo lub leworęcznym.
Ułatwianie użytkownikowi zachowania dokładności i precyzji.
Zapewnienie możliwości dostosowania do tempa użytkownika.
Zasada 3 - Simple and Intuitive – zastosowany projekt jest łatwy do zrozumienia, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, umiejętności językowych czy obecnego poziomu koncentracji użytkownika.
Działania oparte o tę zasadę skupiają się na wyraźnym różnicowaniu przestrzeni i zapewnianiu czytelnej i prostej informacji. Gdy na przykład wejście dla osób z niepełnosprawnościami, zostało utworzone w innym miejscu niż główne wejście do obiektu konieczne są odpowiednie, czytelne oznaczenia.
Zasadę trzecią reaizujemy poprzez:
Wyeliminowanie zbędnego skomplikowania.
Zachowanie spójności z potrzebami i intuicją użytkownika.
Dostosowywanie do szerokiego zakresu umiejętności czytania i pisania oraz umiejętności językowych.
Porządkowanie informacji, na przykład według funkcji lub rozmieszczenia.
Zasada 4 - Perceptible information – Projekt w sposób efektywny łączy ze sobą niezbędne informacje dla użytkownika, niezależnie od warunków otoczenia lub zdolności sensorycznych użytkownika.
By projekt jak najlepiej realizował przekazywanie niezbędnych informacji dla użytkownika, konieczne jest stosowanie odpowiednich znaków wizualnych i odpowiednich komunikatów dźwiękowych. Dobrym rozwiązaniem jest również instalacja pętli indukcyjnych, wraz z odpowiednią informacją, że taka pętla znajduje się w obiekcie. Najważniejsze jest przekazywanie informacji równolegle za pomocą różnych kanałów (wizualnie i dźwiękowo).
Realizacja założeń zasady następuje poprzez:
Wykorzystanie różnych sposobów(obrazowy, słowny, dotykowy) prezentacji istotnych informacji.
Zapewnienie odpowiedniego kontrastu
Maksymalizacja "czytelności" istotnych informacji.
Zróżnicowanie elementów w sposób, który można opisać (np. by ułatwić udzielanie instrukcji lub wskazówek).
Zapewnienie kompatybilność z różnym urządzeniami używanymi przez osoby z ograniczeniami sensorycznymi.
Zasada 5 – Tolerance for error - Projekt minimalizuje zagrożenia i negatywne skutki przypadkowego lub zamierzonego działania.
Zasada piąta jest często źle rozumiana, przez nieścisłości językowe, jej główne założenie opiera się na rozmieszczeniu elementów w sposób minimalizujący zagrożenia i błędy, oraz odpowiednio ostrzegać przez zagrożeniami.
Przekaz zasady mówi o:
Rozmieszczeniu elementów w sposób minimalizujący zagrożenia i błędy:
Zapewnieniu ostrzeżeń o zagrożeniach i błędach.
Zapewnieniu funkcji bezpieczeństwa w razie awarii.
Zasada 6 – Physical effort – Projektowanie w taki sposób, aby produkt był efektywny, wygodny i wymagał minimalnego wysiłku użytkownika.
W architekturze warte jest stosowanie takich rozwiązań jak np. utrzymywanie otwartych drzwi pożarowych i instalowanie uchwytów elektromagnetycznych, które zwolnią je w trakcie alarmu, jednocześnie ułatwiając codziennie korzystanie z obiektu. Ważnym aspektem jest również zapewnianie miejsc pozwalających na odpoczynek.
Minimalny wysiłek użytkownika zapewniamy poprzez:
Umożliwienie użytkownikowi utrzymania neutralnej pozycji ciała.
Umożliwienie używania umiarkowanej siły.
Ograniczenie do minimum powtarzających się czynności.
Ograniczenie do minimum długotrwałego wysiłku fizycznego.
Zasada 7 - Size and space for approach and use - wymiary i przestrzeń dostępne i użyteczne.
W projektowaniu przestrzeni i obiektów publicznych należy przwidywać odpowiednia przestrzeń potrzebną do podejścia, działania i wykorzystania produktu, niezależnie od wielkości, postawy lub mobilności użytkownika.
Zgodnie z tą zasadą:
Użytkownik siedzący lub stojący powinien mieć zapewnioną dobrą widoczność ważnych elementów.
Powinien być zapewniony wygodny dostęp do wszystkich elementów dla każdego użytkownika siedzącego lub stojącego.
Należy uwzględniać różnice w rozmiarach dłoni i uchwytów.
Należy zapewnić odpowiednią przestrzeń do korzystania z urządzeń pomocniczych lub pomocy osobistej.
7 zasad projektowania uniwersalnego ma na celu zdefiniowanie projektowania uniwersalnego jako „projektowania produktów i środowiska w taki sposób, żeby były użyteczne dla wszystkich ludzi, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalnego projektowania”. W kolejnych latach Konrad Kaletsh zapostulował w swoim artykule o dodanie 8 zasady projektowania uniwersalnego: Percepcja równości.
W projektowaniu Uniwersalnym powinno dążyć się do minimalizowania możliwości indywidualnego postrzegania projektu, jako dyskryminującego. Dostarczane ułatwienia, nie mogą stygmatyzować niepełnosprawności lub innych okoliczności ograniczających sprawność użytkowników.
Źródła:
Barrier Free Environments, Inc, (1991), UFAS retrofit manual: designed to be used in conjunction with the Uniform Federal Accessibility Standards, Washington, D.C., https://rehabconstructionspecialists.com/assets/ufas_retrofit.pdf
Centre for Excellence in Universal Design, (n.d.), The 7 Principles, National Disability Authority, https://universaldesign.ie/what-is-universal-design/the-10-things-to-know-about-ud/
Hamraie, A. (2017) Building Access, Universal Design, and the Politics of Disability, University of Minnesota Press
Kaletsch K., (2009), The Eighth Principle of Universal Design, [in:] Design for All [online]. Newsletter Design for All, Vol-4, 2009. New Delhi: Institute of India: 67-72, [http:// www.designforall.in/newsletter_March2009.pdf]
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2012 r., poz. 1169).
Kowalski, K. (2020), O co tyle szumu? Projektowanie uniwersalne, Nr 4/2020 Projektowanie uniwersalne, https://formy.xyz/artykul/o-co-tyle-szumu-projektowanie-uniwersalne/
Mace, R. (1998) Universal Design in Housing, Assistive Technology, 10:1, 21-28, DOI: 10.1080/10400435.1998.10131957
Maisel, J., Steinfeld, E., (2012), Universal Design: Creating Inclusive Environments, JOHN WILEY & SONS, INC., ISBN 978-0-470-39913-2
NC State University, (1997), The Principles of Universal Design version 2.04/1/97),:https://projects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/pubs_p/docs/poster.pdf
Nowacka, W. Ł. (2010) Ergonomia i ergonomiczne projektowanie stanowisk pracy, Politechnika Warszawska
Preiser, W., Smith, K. (2011), Universal design handbook, McGraw-Hill
Wysocki, M. (2010). Społeczne uwarunkowania dostępności przestrzeni publicznej. VII Międzynarodowe Sympozjum Architektura I Technika a Zdrowie, Gliwice, 21 września 2010, Nr 7, 193-202.
Wysocki, M. (2018). Projektowanie uniwersalne w praktyce procesów rewitalizacji. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 384-393.
Comentarios