Dobrze zaprojektowane miasto to takie, z którego mogą bezpiecznie, łatwo i w równy sposób korzystać ludzie w każdym wieku, na każdym etapie życia i o różnych sprawnościach.
W codziennym życiu mamy ciągłą interakcję z przestrzenią wokół nas i opieramy się na naszych zmysłach.
Wzrok - co widzimy?
Słuch - co słyszymy?
Dotyk - czego dotykamy?
Poznawanie - co rozumiemy?
Ruch - jak poruszamy się naszym ciałem?
Nasze zmysły i zdolności fizyczne stale ulegają zmianom, co wpływa na sposób postrzegania, użytkowania i interakcji z otaczającym nas środowiskiem.
Dlatego tak ważna jest walka o uniwersalne projektowania i zapewnianie dostępności przestrzeni publicznych.
Cele Projektowania Uniwersalnego
Cele projektowania uniwersalnego stanowią ramy tego, co projektowanie uniwersalne chce osiągnąć. To jasny i holistyczny obraz celów takich jak: integracja społeczna, zdrowie i dobre samopoczucie, uwzględnienie różnorodności kulturowej i równość.
Łączą one w sobie cele związane ze świadomością ciała (Dostosowanie do ciała, Komfort, Czytelność i Intuicyjność) oraz dobrym samopoczuciem (Integracja społeczna, Personalizacja i Uwzględnienie różnorodności kulturowej).
Dostosowanie do ciała: uwzględnia zróżnicowane rozmiary i sprawności ciała użytkowników.
Komfort: ogranicza wysiłek potrzebny do korzystania z produktu czy przestrzeni.
Czytelność: zapewnia łatwe i wszystkim dostępne zrozumienie najważniejszych informacji.
Intuicyjność: sprawia, że obsługa projektu jest logiczna i prosta do opanowania.
Dobre samopoczucie: sprzyja zdrowiu, zapobiega chorobom i urazom.
Integracja społeczna: zapewnia wszystkim grupom możliwość korzystania z przestrzeni i aktywności.
Personalizacja: daje użytkownikom możliwość dostosowania projektu do indywidualnych potrzeb i preferencji.
Uwzględnienie różnorodności kulturowej: projektuje rozwiązania odpowiednie dla danego kręgu kulturowego, szanując jego wartości i kontekst społeczno-środowiskowy. (Steinfeld, Maisel, 2012)
Cele te stanowią podstawę projektowania uniwersalnego i pomagają stworzyć szerokie ramy dla projektowania budynków, przestrzeni, produktów, systemów, informacji, polityki i strategii. Dzięki nim możemy zrozumieć szerszy cel projektowania uniwersalnego, a nie tylko próbować go osiągnąć poprzez techniczne standardy czy listy kontrolne.
Dostosowanie do ciała w projektowaniu uniwersalnym
Ludzie mają różne kształty, rozmiary i poziomy sprawności. Wiele osób potrzebuje więcej miejsca, gdy prowadzi wózki dziecięce, porusza się na wózku, niesie bagaż, porusza się przy pomocy balkonika czy laski, a także gdy jest wspierane przez inne osoby lub psy przewodniki.
Nasze przepisy budowlane określają minimalne wymiary w oparciu o "średnią" wielkość ciała, a nie uwzględniają szerokiego zakresu budowy ciała, kształtów i sprawności.
Zamiast projektować dla "uniwersalnego użytkownika", podejście projektowania uniwersalnego ma na celu uwzględnienie szerszego spektrum ludzkich wymiarów i zapewnienie użytkownikom możliwości wyboru. Projektowanie budynków, miejsc i przestrzeni dla wszystkich przekłada się na bardziej udane rozwiązania projektowe dla każdego z nas.
Komfort w projektowaniu uniwersalnym
Ludzie różnią się swoimi możliwościami fizycznymi, zakresem ruchu czy siłą. Możemy mieć różną elastyczność, możliwość chwytu albo być leworęczni.
Projektując dla tak szerokiej gamy zróżnicowanych zdolności powinniśmy tworzyć przestrzenie, budynki i produkty, które będą:
Minimalizować siłę potrzebną do obsługi, np. stosując systemy wspomagające otwieranie
Promować dobrą postawę ciała, np. poprzez regulowaną wysokość blatu i siedziska.
Zapewniać łatwe w użytkowaniu rozwiązania dostępności, np. dobrze zaprojektowane poręcze po obu stronach schodów.
Czytelność w projektowaniu uniwersalnym
Ludzie odbierają, zbierają i porządkują informacje z otoczenia za pomocą wszystkich zmysłów.
Najbardziej uniwersalne są więc przestrzenie “wielozmysłowe”, które ułatwią odbieranie ich przez każdego.
Dla osób słabowidzących istotne są odpowiednie oznaczenia, widoczność i sygnały bezpieczeństwa.
Dla osób niewidomych do przekazywania informacji można wykorzystać dźwięki i materiały o odpowiedniej fakturze.
W sytuacjach krytycznych, gdy liczy się każda sekunda, natychmiastowa świadomość i przekazywanie informacji stają się kwestią kluczową. Dlatego tak ważne jest uwzględnienie tego aspektu w codziennym użytkowaniu.
Intuicyjność w projektowaniu uniwersalnym
Ludzie poruszając się po różnych przestrzeniach, zbierają informacje i podejmują decyzje dotyczące swoich działań. Te decyzje i wynikające z nich czynności powinny być intuicyjne.
Projektowanie uniwersalne powinno opierać się na schematach i powtarzalności, aby pomóc użytkownikom w zrozumieniu przestrzeni. Na przykład, zmiana materiału podłogi może być dobrym wskaźnikiem zmiany funkcji danej strefy. Miękkie, tłumiące dźwięki wykładziny dywanowe mogą być stosowane w strefach pracy, natomiast twardsze powierzchnie, takie jak drewno lub płytki, mogą sygnalizować korytarze i ciągi komunikacyjne.
Projekty powinny być proste w obsłudze i nie wymagać od użytkownika specjalnych instrukcji.
Kolejność czynności i sposób działania powinny być logiczne i łatwe do przewidzenia.
Projekty powinny posiadać czytelne oznaczenia i wskazówki, które ułatwią użytkownikom zrozumienie ich funkcji.
Dobre samopoczucie w projektowaniu uniwersalnym
Ten cel dotyczy projektowania przestrzeni i środowisk, które przyczyniają się do dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego ludzi. Obejmuje to projektowanie z uwzględnieniem zapobiegania urazom, promowanie aktywnego ruchu oraz tworzenie przestrzeni komfortowych i przyjemnych, a nie wywołujących stresu.
Zdrowie fizyczne i psychiczne: Dostęp do światła naturalnego, wentylacji i widoku jest ważny dla dobrego samopoczucia, ponieważ pozwala stworzyć zdrowsze i przyjemniejsze otoczenie, a badania wykazują, że zmniejsza stres.
Zapobieganie urazom: Przykładem zapobiegania urazom jest projektowanie podjazdów i parkingów w sposób umożliwiający bezpieczne i dostępne trasy dla wszystkich użytkowników, w tym pieszych, rowerzystów i pojazdów.
Promowanie aktywności: Projektowanie uniwersalne powinno zachęcać do ruchu i aktywności fizycznej. Na przykład, można to osiągnąć poprzez tworzenie bezpiecznych i dostępnych chodników, ścieżek rowerowych i schodów, a także poprzez unikanie zbędnych barier architektonicznych.
Integracja społeczna w projektowaniu uniwersalnym
Ten cel dotyczy traktowania wszystkich grup społecznych z godnością i szacunkiem. Każdy człowiek potrzebuje interakcji społecznych i kontaktu z innymi ludźmi. Projektowanie przestrzeni sprzyjających integracji społecznej, zarówno w sferze publicznej, jak i prywatnej, pomaga tworzyć zdrowe i zintegrowwane społeczności. Szczególnie ważna jest ona w przypadku infrastruktury społecznej, takiej jak parki, ośrodki rekreacyjne czy na przykład biblioteki lub domy kultury, z których wszyscy ludzie powinni móc korzystać.
Na integrację społeczną w danej przestrzeni może wpływać poziom hałasu i oświetlenia. To one decydują o tym, czy ludzie będą w niej przebywać i wchodzić w interakcje, czy też szybko ją opuszczą.
Personalizacja w projektowaniu uniwersalnym
Ten cel dotyczy zapewnienia użytkownikom możliwości wyboru i wyrażania indywidualnych preferencji. Każdy człowiek jest inny, a oferowanie opcji wpływa na poczucie komfortu w danej przestrzeni. Możliwość personalizacji pozwala użytkownikom na dostosowanie otoczenia do własnych potrzeb.
Jak wdrożyć ten cel w przestrzeniach publicznych?
Na przykład zapewniając możliwość przesuwania części krzeseł i ławek, tak aby móc tworzyć dowolne ustawienia służące integracji.
W miejscu pracy świetnie sprawdzi się wykorzystanie regulowanych mebli, które dopasowują się do indywidualnych wymiarów ciała.
Uwzględnienie różnorodności kulturowej w projektowaniu uniwersalnym
Ten cel dotyczy poszanowania i wzmacniania wartości kulturowych oraz uwzględnienia kontekstu społecznego i środowiskowego projektu.
Oznacza to uwzględnienie ich w samej formie projektu, języku używanym w oznaczeniach i instrukcjach oraz tworzenie przestrzeni umożliwiających przestrzeganie zwyczajów i obyczajów.
Przykłady uwzględnienia różnorodności kulturowej w projektowaniu:
Symbole i znaki graficzne: stosowanie powszechnie rozpoznawalnych symboli i znaków w kluczowych miejscach, takich jak drogi ewakuacyjne czy oznaczenia toalet, zapewnia zrozumienie informacji przez osoby z różnych kręgów kulturowych.
Wielojęzyczność: w miejscach o dużej różnorodności etnicznej tłumaczenie oznaczeń na wiele języków pomaga wszystkim mieszkańcom w uczestniczeniu w życiu miasta.
Architektura i wzornictwo: projektowanie budynków i przestrzeni publicznych z uwzględnieniem lokalnej architektury i elementów wzorniczych wzmacnia poczucie tożsamości i więzi z miejscem.
Źródła:
Mace, Ronald, Bettye Rose Connell, Mike Jones, Jim Mueller, Abir Mullick, Elaine Ostroff, Jon Sanford, Ed Steinfeld, Molly Story, and Gregg Vanderheiden. 1997. The Principles of Universal Design Version 2.0. Raleigh: The Center for Universal Design at North Carolina State University. https://pro-jects.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udprinci-plestext.htm
Steinfeld, Edward, and Jordana L. Maisel. 2012. Universal Design: Creating Inclusive Environments. Hoboken: John Wiley & Sons.
Auckland Design Manual: https://www.aucklanddesignmanual.co.nz/about-the-adm
Design Kit. n.d. “What is Human Centered Design.” https://www.designkit.org/human-centered-design.
8 goals of Universal Design - https://universaldesignaustralia.net.au/8-goals-of-universal-design-2/